Szeklerskie nagrobki słupowe

Szeklerskie nagrobki słupowe (węg. fejfa) to jeden z najbardziej charakterystycznych i fascynujących elementów kultury szeklerskiej.

Na samym początku pokrótce wyjaśnię, kim są Szeklerzy. Jest to węgierskojęzyczna grupa etniczna zamieszkująca wschodnią część Siedmiogrodu, znajdującego się na terenach dzisiejszej Rumunii. Według danych statystycznych z 2002 roku, mieszka tam ok. 650 tys. Szeklerów, a wielu badaczy uważa ich za odłam Węgrów. Co ciekawe, za Szeklera uważał się również Hrabia Drakula, bohater książki Brama Stokera. 

http://emf-kryon.blogspot.hu

Szeklerskie nagrobki słupowe - pomimo tego, że pierwotnie stawiane były na cmentarzach szeklerskich, obecnie spotykane są na wszystkich węgierskich nekropoliach, gdzie pełnią rolę tradycyjnych staromadziarskich pomników. Tego rodzaju nagrobek to zazwyczaj włócznia wbita drzewcem w ziemię w miejscu, w którym pochowano zmarłego. Słup stawiany był po stronie głowy, lecz niekiedy po stronie nóg wbijano kilka mniejszych włóczni, które wcześniej służyły do przyniesienia osoby zmarłej na miejsce pochówku.

Wysokość nagrobka uzależniona była od kilku czynników (o tym w dalszej części tekstu), lecz wahała się w granicach 80 - 300 cm. Około 1/3 długości słupa znajdowało się w ziemi - bardzo często ta część pokryta była węglem lub smołą, dzięki czemu drewno lepiej znosiło upływ czasu. Nagrobek wykonywany był zazwyczaj przez mieszkającego we wsi rzemieślnika i w znacznej większości przypadków składał się z jednego kawałka drewna. Po nadaniu kształtu umieszczano na nim napis, oraz motywy ludowe (tym również często zajmowała się specjalnie wyznaczona do tego osoba, która uzgadniała z rodziną szczegóły). Na ogół napis wyrażał żal i cierpienie po odejściu bliskiej osoby, oraz żywił nadzieję na wieczny spoczynek. W późniejszych okresach zaczął się również pojawiać napis R.I.P. (łac. Requiescat is pace = Niech spoczywa w pokoju), a także - szczególnie w przypadku osób powszechnie znanych - zdobienia przypominające twarz osoby zmarłej.

Tego rodzaju nagrobek przypomina kształtem koniowiązy, które w Jakucji wykorzystywano w obrzędach i rytuałach magicznych i pogrzebowych. Również tureckie ludy koczownicze zamieszkujące stepy, oznaczały miejsca pochówku drewnianym słupem wbijanym w ziemię. 

http://www.kopjafa.hu

Stawiane w siedmiogrodzkich wsiach nagrobki słupowe różniły się od siebie kształtem, rozmiarami, oraz rodzajem naniesionego zdobienia. Były one charakterystyczne dla poszczególnych rejonów Siedmiogrodu, a czasem nawet wsi. W miastach takich jak np.: Sopron, czy Veszprém, dokąd przybywała ludność niemiecka, zawierały krzyże. Elementy opisujące wiek, płeć, czy status zmarłego zazwyczaj jednak nie różniły się od siebie zbyt znacznie.

W szeklerskim nagrobku słupowym możemy wyróżnić kilka zasadniczych części:

- głowę

- szyję (tylko czasami)

- tułów

- nogi (z wyrytymi pismem runicznym inskrypcjami)

Wszystkie powyższe elementy stanowiły przy tym informację o płci, wieku, oraz statusie osoby zmarłej, a na podstawie kształtu, rozmiarów i koloru słupa można było "odczytać" wiele informacji na temat człowieka, który został pod nim pochowany.

Rodzaj umieszczonego na słupie ornamentu określał płeć zmarłej osoby:

• Dla nagrobków męskich oraz chłopięcych charakterystyczne było występowanie zwieńczenia w formie gałki i hełmu, kielicha lub odwróconej gruszki, bądź zamkniętego tulipana.
• Na nagrobkach kobiecych i dziewczęcych znajdowała się zazwyczaj stylizowana róża lub otwarty tulipan wieńczące słup, korale na szyi i gwiazda w tali. 

férfi - mężczyzna
nő - kobieta
fiú - chłopiec
lány - dziewczynka

http://mek.oszk.hu

http://mek.oszk.hu

Wysokość, grubość i kolor słupa określały wiek i status zmarłej osoby, i tak:

• Ludzie starsi pochowani byli pod nagrobkami  przysadzistymi i pękatymi, w ciemnych kolorach. Drewno było niekiedy dodatkowo malowane, a wówczas kolor ciemnobrązowy odnosił się do mężczyzn, natomiast ciemnoniebieski do kobiet. Jeśli nie były malowane, to rzeźbiono je z ciemnego drzewa, np.: z dębu.
• Ludzie młodzi pochowani byli pod nagrobkami wysokimi, cienkimi, w jasnych kolorach, rzeźbionych z jasnego drewna (z sosny, lipy, brzozy).
• Nagrobki młodych małżonków zawierały zazwyczaj większą ilość ornamentów, niż te przynależne do kawalerów i panien.
• Nagrobki nad grobami dzieci były niskie, często koloru białego, zazwyczaj mało ozdobne, składające się niekiedy jedynie z głowy i nogi.
• Nagrobki w kolorze czerwonym stawiano osobom zmarłym w wyniku aktu przemocy, np.: zamordowanym.

http://www.magyarpatriotak.hu

http://www.magyarpatriotak.hu

Wielu historyków węgierskich zgłębia tematykę nagrobków słupowych, lecz ze względu na ograniczoną trwałość materiału, z jakiego są wykonane (drewno niszczeje znacznie szybciej, niż kamień), nie jest możliwe zbadanie wszystkich nagrobków. Te, które powstały przed XVIII wiekiem, praktycznie już nie istnieją.

http://www.pl.wikipedia.org

W Polsce nagrobki słupowe nie są zbyt popularne, lecz kilka zostało ustawionych na grobach węgierskich bojowników, bądź ku pamięci osób zasłużonych dla Republiki Węgierskiej.


Istnieją również pomniki stawiane przez Węgrów ku czci Polaków. Jednym z nich jest np. Pomnik Męczenników Katynia w mieście Tatabánya.

http://www.rodaknet.com

Źródła/Resources
http://mek.oszk.hu/02100/02115/html/2-167.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82upowe_nagrobki
http://www.blogmedia24.pl/node/34495
http://wolnapolska.pl/index.php/%C5%9Awiat/2010082912027/dowod-wgierskiej-przyjani/menu-id-222.html